वाक्य व त्याचे प्रकार- वाक्यप्रकार व्याकरण व लेखन |
आपण बोलताना, लिहिताना अनेक प्रकारची वाक्येवापरतो. एकच आशय अनेक प्रकारच्या वाक्यांतून सांगता येतो.
उदा., ‘काल खूप पाऊस पडला’, हे वाक्य अनेक प्रकारे सांगता येते.
(१) काल फार पाऊस पडला. (विधानार्थी)
(२) काल काही कमी पाऊस पडला नाही. (विधानार्थी)
(३) काल काय कमी पाऊस पडला का? (प्रश्नार्थी)
(४) काल कमी तर पाऊस पडला नाही ना? (प्रश्नार्थी)
(५) किती अफाट पाऊस पडला काल! (उद्गारार्थी)
वाक्याचे प्रकार (वाक्यप्रकार व्याकरण व लेखन)
- (अ) आशयावरून आणि भावार्थावरून
- (आ) क्रियापदाच्या रूपावरून
(अ) वाक्याच्या आशयावरून आणि भावार्थावरून वाक्याचे (वाक्यप्रकार व्याकरण व लेखन)
(१) विधानार्थी
(२) प्रश्नार्थी
(३) उद्गारार्थी
असे प्रकार आढळतात. ही वाक्येहोकारार्थी किंवा नकारार्थी असू शकतात.
(१) विधानार्थी वाक्य- (वाक्यप्रकार व्याकरण व लेखन)
ज्या वाक्यात केवळ विधान केलेले असते त्याला ‘विधानार्थी वाक्य’ असे म्हणतात.
उदा., (१) सचिन तेंडुलकर उत्तम फलंदाज आहे. (विधानार्थी)
(२) विटीदांडूचा खेळ अलीकडे फारसा खेळला जात नाही. (विधानार्थी)
(२) प्रश्नार्थी वाक्य- (वाक्यप्रकार व्याकरण व लेखन)
ज्या वाक्यात प्रश्न विचारलेला असतो त्याला ‘प्रश्नार्थी वाक्य’ म्हणतात.
उदा., (१) तू बाहेर केव्हा जाणार आहेस? (प्रश्नार्थी)
(२) तो स्पर्धा परीक्षेत उत्तीर्ण का झाला नाही? (प्रश्नार्थी)
(३) उद्गारार्थी वाक्य- (वाक्यप्रकार व्याकरण व लेखन)
ज्या वाक्यात मनातील विशिष्ट भाव उत्कटपणे व्यक्त केलेला असतो, त्या वाक्याला
‘उद्गारार्थी वाक्य’ असे म्हणतात.
उदा., किती छान आहे हे फूल! (उद्गारार्थी)
(अा) क्रियापदाच्या रूपावरूनही वाक्याचे प्रकार पडतात.(वाक्यप्रकार व्याकरण व लेखन)
(१) स्वार्थी वाक्य- (वाक्यप्रकार व्याकरण व लेखन)
ज्या वाक्यातील क्रियापदाच्या रूपावरून नुसताच काळाचा बोध होत असेल तर त्याला ‘स्वार्थी’ वाक्य म्हणतात.
उदा.,
(१) मुले शाळेत गेली.
(२) खेळाडू मैदानावर सराव करतात
(२) आज्ञार्थी वाक्य- (वाक्यप्रकार व्याकरण व लेखन)
ज्या वाक्यातील क्रियापदाच्या रूपावरून आज्ञा, आशीर्वाद, प्रार्थना, विनंती, उपदेश आणि सूचना या गोष्टींचा बोध होत असेल तर त्या वाक्याला ‘आज्ञार्थी’ वाक्य म्हणतात.
उदा.,
(१) ती खिडकी लावून घे. (आज्ञा)
(२) तुम्ही नक्की यशस्वी व्हाल. (आशीर्वाद)
(३) देवा, मला सद्बुद्धी दे. (प्रार्थना)
(४) कृपया, मला तुझे पुस्तक दे. (विनंती)
(५) विद्यार्थ्यांनो, खूप मेहनत करा. (उपदेश)
(६) इथे पादत्राणे ठेवू नयेत. (सूचना)
(३) विध्यर्थी वाक्य-(वाक्यप्रकार व्याकरण व लेखन)
ज्या वाक्यातील क्रियापदाच्या रूपावरून विधी म्हणजे कर्तव्य, शक्यता, योग्यता, इच्छा या गोष्टींचा बोध होत असेल तर त्याला ‘विध्यर्थी’ वाक्य म्हणतात.
(१) परिसर स्वच्छ ठेवणे हे आपले कर्तव्य आहे. (कर्तव्य)
(२) आज बहुतेक पाऊस पडेल. (शक्यता)
(३) अंगी धैर्य असणाराच कठीण काम करू शकतो. (योग्यता)
(४) विद्यार्थ्यांनी वर्गात शांतता राखावी. (इच्छा)
(४) संकेतार्थी वाक्य-(वाक्यप्रकार व्याकरण व लेखन)
ज्या वाक्यातील क्रियापदाच्या रूपावरून अमुक केले असते तर अमुक झाले असते अशी अट किंवा संकेत, असा अर्थनिघत असेल तर त्यास ‘संकेतार्थी’ वाक्य असे म्हणतात.
उदा., (१) पाऊस पडला असता तर हवेत गारवा आला असता.
(२) मला जर सुट्टी मिळाली तर मी गावी येईन.
केवल वाक्य:(वाक्यप्रकार व्याकरण व लेखन)
वाक्यात एकच विधान ,म्हणजे एकच उद्देश ,एकच विधेय असेल टार त्याला शुध वाक्य किंवा केवल वाक्य म्हणतात. उदा.आम्ही जातो अमुच्या गावा. केवल वाक्य हे होकारार्थी ,विधानार्थी ,प्रश्नार्थी कोणतेही असू शकते.
मिश्र वाक्य:(वाक्यप्रकार व्याकरण व लेखन)
एक प्रधान वाक्य व् एक किंवा अधिक गौण वाक्य मिळून जे वाक्य तयार होते त्याला मिश्र वाक्य म्हणतात.'
- प्रधानवाक्य:जे वाक्य मुख्य अर्थ बोधित असते
- गौण वाक्य:जे वाक्य मुख्य वाक्याला धरून असते.
उदा.जे चकाकते ते सोने असतेच असे नाही.
आता वरील वाक्यात "जे चकाकते " हे प्रधानवाक्य असून ते सोने असतेच असे नाही हे गौण वाक्य आहे.
संयुक्त वाक्य:'(वाक्यप्रकार व्याकरण व लेखन)
वाक्यात दोन केवलवाक्य असून ते दोन्ही उभयान्ववी अव्ययाने जोड्लेले असतात अश्या वाक्याना संयुक्त वाक्य म्हणतात. '
उदा.मी दररोज पहाटे उठतो व पोहायला जातो.
वरील वाक्या मध्ये मी दररोज पहाटे हे एक केवलवाक्य असून पोहायला जातो हे एक केवलवाक्य आहे आणि व हा उभयान्ववी अव्यय आहे.
अश्या वाक्यांमध्ये दोन्ही वाक्य ही एकमेकांवर विसव्लेले नसतात तर स्वतंत्र अर्थ बोध करतात.